Zehirli Bir İlişki İçerisinde Olduğumu Nasıl Anlarım?

Evlilik ya da ilişkilerde beklentilerimiz duygusal olarak tamamlanmak, sevilmek, gelişmek ve büyümektir. Her ilişkinin raydan çıkma tehlikesi atlattığı anlar, krizler olur, bu anlar aşıldığında daha güçlü bir beraberlikle yola devam edilebilir. Ancak bazen kendinizi sürekli tekrarlayan bir kısırdöngünün içinde hapsolmuş bulursunuz. Arkadaşlarınızla, sevdiklerinizle konuşur, psikologlardan, uzmanlardan fikir edinmeye çalışırsınız. Sorunun ne olduğunu anlama noktasında bile sıkıntı, bir zihin karmaşası yaşarsınız. Ne olduğunu bilmezsiniz ama hissettiklerinizi gayet iyi tanımlayabilirsiniz; mutsuzluk, suçluluk, sıkışmışlık, çaresizlik, değersizlik, güçsüzlük…

Zehirli bir ilişkideyseniz öncelikle fark etmeniz gereken şey şudur: Beni sevdiği için bana kötü davranıyor, seven insan kızar, kıskanır, döver de sever de, karakteri böyle, geçmiş travmasından dolayı böyle davranıyor, korkularından dolayı beni istemeden incitiyor” gibi düşünce kalıplarını bir kenara bırakmalısınız. Kötü davranış ve söz sevgiyi ifade etmenin yolu değildir.

İlişkinizde sözel ya da duygusal taciz, manipülasyon, nefret, kontrolsüz öfke, suçlama, terk edilme tehditi, aşırı kontrol ve kıskançlık, bağımlılık, gerçeklikten uzaklaşma, kimlik karmaşası, kendine zarar verme, narsistik beklentiler, aldatma, zararlı alışkanlıklardan herhangi biri varsa bu ilişki sizin için zehirli bir ilişkidir.

Hayatınızdaki kişinin “olduğunu sandığınız” kişi çıkmaması hayal kırıcıdır. İlk başlarda bu durumlar görmezden gelinse de artık öyle şiddetlendiği zamanlar olur ki siz sadece meseleleri yatıştırmakla uğraşırken yakalarsınız kendinizi. Ne olup bittiğinde dair sağlıklı çıkarımlar bile yapmaktan uzaklaşırsınız. Gitmek istersiniz ama hareket edemezsiniz. Bedeniniz ve ruhunuz bazı emareler göstermeye başlamıştır bile ama aklınız sanki kilitlenmiştir, bir kuyunun içine çekilirsiniz.

Çiftlerden herhangi birinin sergilediği bu davranışların nedeni ne olabilir? Elbette çok kesin hatlar çizerek bu kişileri “hasta” ilan etmek aşırı bir yorumdur ancak bu tarz insanların kişilik özelliklerinin bazı patolojik durumlara yatkın olduğunu söyleyebiliriz. Elbette burada önemli olan bir diğer şey şudur: Karşınızdaki insanı etkilemek ya da kategorize etmekten ziyade sizi bu ilişkinin içinde tutan şey nedir? Zehirli bir ilişkinin içine olduğunuzu fark ettiğinizde dönüp bakmanız gereken yer artık siz olmalısınız.

Zehirli Bir İlişki İşaretleri Nedir?

- Ani öfke patlamaları varsa.

Kavga, tartışma her ilişkide olur, kızgınlık, öfke gibi duygular sağlıklı bir ruha sahip olduğunuzu da gösterir. Ancak yüksek öfke gerektirmeyen durumlarda bile partneriniz birden parlıyorsa, tepkilerini ölçemiyorsanız ve bu durum sizde tedirginlik yaratıyorsa, öfkeli olduğu anlarda çevreye ya da size zarar verici hareketlerde bulunuyorsa zehirli bir ilişkidesiniz demektir. Aşk, sevgi sürekli mücadeleyi gerektirmez. Keyifli ve mutlu bir beraberlik yerine sürekli onun suyuna gitmeye çalışmak ve yatıştırmaya uğraşmak ideal bir ilişki bilincinden çok uzak olduğunuz anlamına gelir.

- Yok sayma ve cezalandırma varsa.

Nedenini kestiremediğiniz bir şekilde sebepsiz yere sizi yok sayıyorsa, mesajlarınıza ya da telefonlarınıza dönmüyorsa, sorularınıza imalı ya da suçlayıcı cevaplarla geri dönüyorsa ilişkinizin suları bulanmış demektir. Canınızı acıtan zayıf noktalarınızı yokluyor ve özellikle canınızı yakmaya çalışıyorsa sağlıklı bir ilişkide değilsinizdir. Narsistik ya da sınırda kişilik bozukluğu yaşayanlarda özellikle belirgin tip bir davranış modeli olan yok sayma ve cezalandırma, kişinin kendi taleplerinin karşılanmadığını düşündüğü durumda başvurduğu bir yoldur. Aslında sizin yanlış yaptığınız bir şey yokken bile ilgi çekmek, takdir edilmek, beğenilmek, kafa karıştırmak, ilişkiye bağımlı hale getirmek gibi amaçlarla yok sayma ya da cezalandırıcı davranışlar ortaya çıkabilir. Sağlıklı bir ilişkide, her iki insanın da birbirine destek olması gereklidir. Eğer zehirli bir ilişki içerisindeyseniz desteğe ihtiyaç duysanız bile odak daima partnerinizin üzerindedir, özne asla siz olmazsınız. Her zaman onun beklentileri ön plandadır. Sekste, sosyalleşirken ya da basit bir programda bile sizin talepleriniz önemsenmez.

- Yalan kronik bir hal aldıysa.

Sağlıklı olmayan bir ilişki, sağlıklı insanları güvensiz, kıskanç ve şüpheli birine dönüştürebilir. Eğer ki ilişkide yalanlar söylenmeye başladıysa ya da şüpheli hareketler yapılıyorsa o ilişkide güven kalmamıştır. Zehirli bir ilişkideyse partneriniz yakalanmasına rağmen yalanlarına devam etmeye çalışır. Dahası bazen de bunu görmenizi ve kabul etmenizi, onaylamanızı bile bekleyebilir.

- Manipülasyon varsa.

Manipülasyon çeşitli nedenlerle partnerinizin sizin üzerinizde hâkimiyet kurma, davranışlarınızı etkileme ve sizi kontrol etme arzusuyla ortaya çoktan bir sonuçtur. Manipülasyon üzeri örtük bir şekilde yapıldığında bunu fark etmeniz zaman alır. Örneğin partnerinizin “O eteği giymende bir sorun yok ama ben çevreye güvenmiyorum” ya da “İşe başlama konusunda acele etme, ben ailemize tek başıma bakalbilirim” gibi sizi fark ettirmeden sınırlar içinde hapsetmeye çalışabilir. Bağımlı kişilikler de terk edilme korkularıyla başa çıkamadıkları durumlarda sizi endişelendirmek adına manipüle edebilirler. “Gidersen yaşayamam, bunun altından kalkamam” gibi vicdanınızı sızlatacak cümlelerin nereni aslında korku ve kaygılarından dolayı sizi kontrol altına almak istekleridir. Bazen de sizi eksik olduğunuz zayıf yerlerinizden yakalayabilirler. Bu fiziksel bir eksikliğiniz ya da duygusal bir zaafınız, boşluğunuz olabilir. Karşınızdaki sizi nerenizden oymaya çalışıyor farkında olun. İstemediğiniz halde bir ilişkinin içine çekiliyorsanız gözümüzden kaçan bağlantıları bulmaya çalışın.

- Kendiniz olmaktan uzaklaştıysanız.

Zehirli bir ilişkinin en büyük belirtisi kendinizden büyük ödünler vermeye başlamanızdır. Sevgiliniz sizi sürekli buduyorsa, sizi siz yapan en temel özelliğinizi sırf sevmiyor diye değiştirmeye zorluyorsa, kendinizi ilişkinizde ve sosyal hayatınızda silik hissetmeye başladıysanız, eskisine göre daha sessiz, yalnız ve hayatınızdaki kişiye mahkûm bir hale geldiyseniz bu sağlıklı bir ilişki yapamadığınızı gösterir. Sevgiliniz hedeflerini konusunda sizi engellemeye çalışıyorsa, cesaretlendirmek yerine cesaretimizi kırıyorsa, korkutuyorsa, iş ve eğitim alanlarında yapmak istediklerinizi küçümsüyor ve ciddiye almıyorsa dikkat. Kimse için yaşam tarzınızdan, sevdiğiniz hayattan, iş ve eğitim hedeflerimizden vazgeçmemelisiniz. Sağlıklı ilişki farklı iki hayatın yan yana uyumla dansı demektir. Her şeyden vazgeçip bir başkası için kendinizi feda etmek Ya da tüm hayatınızı bir kenara bırakıp her şeyden vazgeçmek büyük bir ödündür ve telafisi ne yazık ki çok da kolay olmayabilir. Üstelik bunun bir sonunun olmadığını da görmelisiniz. Size bu tarz taleplerle gelen birisi artık sizin üzerinizde hâkimiyet kurduğunda kendi yaşam hakkınızın anahtarını da ona teslim etmiş olursunuz. Bu sonu gelmeyecek bir mahkûmiyettir ve biricik yaşamanıza yapacağınız en büyük kötülüktür.

- Sistematik suçlama varsa.

Ne yapıyorsanız yapın her şeyin sorumlusu ilan ediliyorsanız, partneriniz kendi hatalarını değerlendirmekten kaçıyorsa, dahası konuşmaya çalıştığınızda bile bunu bir tehdit olarak algılıyor ve olumsuz bir şekilde size geri yansıtıyorsa zehirli bir ilişkidesiniz. Kendinizi iyi hissetmediğimiz bile söylemek bir bumerang gibi size olumsuz bir duyguyla dönebilir. Örneğin sevgilinize “Ben uzaklaştığını hissediyorum” dediğinizde “Çünkü bana çok nefretle bakıyorsun, asıl sen benden kaçıyorsun, dün akşam eve bile geç geldin” lafını duymak sizde suçluluk psikolojisini tetikler. Kendinize sorduğunuz acabalar çoğaldığında yani bu durum sistematik bir hal aldığında ise talepleriniz karşı tarafa geçmeyecek ancak sürekli yeni suçlamalara maruz kalacaksınızdır. Aslında buradaki durum tipik bir savunma mekanizması olan “yansıtma”dır.

İnsan karşılaştığı bazı durumlarda kendini korumak için çeşitli psikolojik savunma silahları geliştirmiştir. İnsanlığın varoluşundan itibaren kullandığı bu savunma mekanizmalarını Freud, 1930’lu yıllarda bilimselleştirmiş, ardından kızı Anna Freudda genişleterek insanı anlama adına yol gösterici olmuştur. Tüm insanlar, psikolojik bütünlüğünü ve benlik değerini korunak amacıyla zaman zaman çeşitli savunma mekanizmalarına başvururlar. Savunma mekanizmaları gerekli durumlarda kullanıldığında psikolojik bütünlüğümüzü sürdürmeye ve benliğimizi korumasına yardımcı olurken, sürekli ve abartılı olarak kullanımı da sağlıksız bir kişiliğe neden olur.

Yansıtma bu savunma mekanizmalarından biridir. Yansıtma ile kastettiğimiz mekanizma aslında benliğin kendine yakıştıramadık duygu ve düşünceleri çevresindeki insanlara affetmesidir. Bireyin sakladığı kişilik özelliklerini başka bireylerde görme eğilimi yansıtmadır, kendine ait kabul edilemez eksikliklerini, hatalarını ya da suçlarını başkasının üzerine atmasıdır. Çoğunlukla narsistik insanlara has bir özelliktir.

- Yargılıyor ve eleştiriyorsa.

Eleştiriler yapıcı olmalıdır. Sizi küçümseyen, her yaptığınıza bir kulp bulan ya da sizi kontrol etmek adına davranışlarınızı kısıtlamaya yöneltecek sözler sağlıklı bir ilişkinin göstergeleri değildir. Yeni bir iş kurmaya niyetlendiğinizde “Sen zaten yapamazsın, senin kapasiten buna yetmez” gibi olumsuz sözler hem özgüveninizi hem de kendinize olan saygınızı zedeler. Bir süre sonra gerçekten de güçsüz ve beceriksiz olduğunuzu düşünmeye dahi başlayabilirsiniz. Yargılamalar ise şu şekilde olur: “Sen zaten böylesin!” Uzlaşacak bir alan bulamadığınız hissinin sonucu çaresizlik ve tükenmişlik olur. Üstelik bunları başkalarının yanında yaparak, utanmanıza yol açıp sizin düşündüğünüz kadar değerli olmadığınızı göstermeye çalışan biri sizi zehirleyecektir.

- Tehdit ediyorsa.

Sizi terk etmekle, zarar vermekle tehdit ediyorsa ilişkinizin sağlıklı olmadığına emin olabilirsiniz. Bu tarz durumlarda yakınlarınızdan, bir uzmandan destek almaktan çekinmeyin.

Uzman Psikolog
Esra Ezmeci’nin Kararı Ben Veririm kitabından yazılmıştır.